روزنامه گل

شاهین طهرانی - در روزگاری که توپ فوتبال هم دیگر بی‌طرف نمی‌چرخد، از شعار «فوتبال جدا از سیاست است» هم تنها یک جمله‌ زیبا برای مراسم افتتاحیه‌ها باقی مانده است. امروز، حتی زمین‌های چمن هم رنگ سیاست گرفته‌اند. در چنین شرایطی، کمپینی جهانی با محوریت کشورهای اسلامی برای اخراج اسرائیل از فیفا، توجهات زیادی را به خود جلب کرده است. کمپینی که مدعی است جنایات جاری این رژیم علیه مردم فلسطین، مغایر با اصول منشور فیفاست. اما آیا این کمپین می‌تواند به نتیجه برسد؟ آیا فیفا، این نهاد به‌ظاهر بی‌طرف، حاضر می‌شود در برابر فشارهای غرب و لابی‌های سیاسی اسرائیل کوتاه بیاید؟پاسخ، در تاریخ فوتبال و سوابق مشابه نهفته است.

وقتی سیاست دروازه را بست: کشورهایی که از فیفا اخراج شدند

در طول تاریخ، فیفا بارها کشورهایی را به دلایل سیاسی محروم یا اخراج کرده است. این موارد، فارغ از کیفیت فوتبالی آن کشورها، نشان می‌دهد که سیاست‌زدایی از ورزش، شعاری‌ست که تنها گاه‌به‌گاه اجرا می‌شود:

۱. آفریقای جنوبی (1961-1992)

مهم‌ترین نمونه، رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی است. در سال ۱۹۶۱، به دلیل سیاست‌های نژادپرستانه و تبعیض نهادینه‌شده علیه سیاه‌پوستان، این کشور از فیفا اخراج شد و تا پایان دوره آپارتاید اجازه بازگشت نداشت. این تصمیم نه فقط فوتبالی، بلکه بخشی از فشار بین‌المللی علیه یک سیستم سیاسی تبعیض‌آمیز بود.

۲. یوگسلاوی (1992)

در جریان جنگ‌های داخلی یوگسلاوی و تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، فیفا این کشور را از حضور در جام ملت‌های اروپا محروم کرد. حذف تیم ملی یوگسلاوی از رقابت‌ها، با وجود صعود ورزشی، نتیجه‌ای صرفاً سیاسی بود.

۳. روسیه (2022)

پس از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، فیفا به سرعت این کشور را از رقابت‌های بین‌المللی محروم کرد. این اقدام بدون رأی‌گیری مجمع و حتی پیش از اثبات نقض صریح منشور فیفا انجام شد و تأیید کرد که در شرایط خاص، سیاست می‌تواند حرف اول و آخر را در فوتبال بزند.

۴. اندونزی (۲۰۱۵) و کوزوو (قبل از پذیرش)

در مواردی نیز کشورهایی به دلیل مداخله دولت در امور فدراسیون فوتبال یا عدم شناسایی رسمی از سوی سازمان ملل، از رقابت‌ها محروم یا پذیرش‌شان تعلیق شده است.

با وجود سوابق یادشده، آنچه باعث تردید نسبت به موفقیت کمپین حذف اسرائیل می‌شود، رویکرد دوگانه و گاهاً متناقض فیفا در قبال کشورهای متحد یا مخالف غرب است.در مورد روسیه، تنها چند روز بعد از آغاز جنگ، همه چیز مهیا شد: حذف تیم ملی، تعلیق باشگاه‌های روسی، حذف میزبان‌های روسیه از رویدادها. اما درباره اسرائیل، با وجود سال‌ها اشغال نظامی، شهرک‌سازی غیرقانونی، و گزارش‌های متعدد سازمان ملل مبنی بر جنایات جنگی علیه غیرنظامیان فلسطینی، هیچ اقدام مشابهی از سوی فیفا دیده نشده است.

در واقع، فیفا در قبال اسرائیل نه تنها سکوت کرده، بلکه گاه از اعمال قدرت کشورهای اسلامی برای ایجاد تغییر هم جلوگیری کرده است. سال‌هاست که فلسطینی‌ها و حامیان‌شان از فیفا می‌خواهند تیم‌های شهرک‌نشین‌های غیرقانونی که در زمین‌های اشغالی بازی می‌کنند، از لیگ اسرائیل حذف شوند. این خواسته با بندهای منشور فیفا هم‌راستا بود. اما نه‌تنها عملی نشد، بلکه حتی به رأی‌گیری عمومی نیز نرسید.

چرا حذف اسرائیل دشوار است؟

۱. نفوذ لابی‌های غربی و صهیونیستی

اسرائیل از حمایت آشکار کشورهای غربی در فیفا برخوردار است. در مجمع عمومی، کشورهای اروپایی، آمریکا، کانادا، استرالیا و حتی برخی از کشورهای آسیایی با تمایل غربی، به‌ندرت حاضر می‌شوند علیه سیاست‌های اسرائیل موضع‌گیری کنند.

۲. پراکندگی جهان اسلام در موضع‌گیری سیاسی

برخلاف اتحاد ظاهری در برخی کنفرانس‌ها، جهان اسلام در عمل پراکنده عمل می‌کند. کشورهایی چون امارات، بحرین یا آذربایجان، روابط رسمی یا پنهان ورزشی با اسرائیل دارند و کمتر حاضر به تقابل جدی هستند.

۳. ترس فیفا از بی‌ثباتی

فیفا همواره از "سیاست‌زده" شدن فوتبال می‌ترسد. حذف اسرائیل می‌تواند موجی از تصمیمات مشابه درباره کشورهای دیگر را به دنبال داشته باشد (مثلاً درباره چین و تایوان، یا ارمنستان و آذربایجان)، و این کابوس فیفاست.

۴. پیش‌فرض غربی از قربانی و مهاجم

در فضای رسانه‌ای جهانی، اسرائیل اغلب به‌عنوان قربانی تروریسم معرفی می‌شود. این روایت، در تصمیم‌گیری‌های سیاسیِ ورزشی نیز تأثیر دارد.

آیا راهی هست؟ سه شرط برای تحقق رؤیا

با این وجود، تحقق حذف اسرائیل از فیفا، هرچند بعید، غیرممکن نیست. اما نیازمند سه فاکتور مهم است:

۱. اجماع کامل کشورهای مسلمان و عدم تناقض در روابط دیپلماتیک

تا وقتی یک کشور در رسانه علیه اسرائیل بیانیه می‌دهد و دیگری میزبان رقابت‌های مشترک ورزشی می‌شود، فیفا بهانه برای بی‌عملی دارد. جهان اسلام باید یک صدا شود.

۲. استفاده از مستندات حقوقی بین‌المللی

بجای شعارهای صرفاً سیاسی، باید با استناد به گزارش‌های حقوق بشری، قطعنامه‌های شورای امنیت، و نقض‌های مستند، پرونده‌ای حرفه‌ای علیه اسرائیل آماده شود. روشی که در اخراج آفریقای جنوبی یا تعلیق روسیه پاسخ داد.

۳. بهره‌گیری از فضای رسانه‌ای جهانی

جنبش‌های مردمی در اروپا، آمریکا و آمریکای لاتین که با جنبش فلسطین همدل‌اند، باید وارد میدان شوند. هرچقدر صدای کمپین از جهان غیرمسلمان هم بلندتر شود، احتمال اثرگذاری بر فیفا بیشتر خواهد بود.

سخن پایانی: جایی میان اخلاق و منافع

دنیای امروز فوتبال، دیگر فقط ورزش نیست؛ بخشی از روابط بین‌الملل است. فیفا، با تمام ادعاهایش، نهادی‌ست سیاسی که در دو راهی بین اخلاق و منافع، بیشتر وقت‌ها دومی را انتخاب می‌کند اما همین فیفا، در مواردی چون آفریقای جنوبی یا روسیه، نشان داده که اگر فشار کافی، مستندات حقوقی و اراده جهانی وجود داشته باشد، می‌توان حتی قدرت‌های سیاسی را نیز از زمین بازی بیرون انداخت.حذف اسرائیل از فیفا، فعلاً شاید رؤیایی دور باشد، اما اگر به درستی پیگیری شود، شاید روزی برسد که سیاستی که فوتبال را آلوده کرده، خودش از طریق فوتبال پاسخ بگیرد.